Ottobre: vino e cantina, da sera a mattina
Oktober is de wijnmaand. De druiven van het lopende jaar zijn geoogst, de jongste wijnen kunnen worden geproefd. Oktober, ‘t is al wijn en wijnkelder wat de klok slaat, van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat, volgens het spreekwoord in de titel.
In veel Italiaanse dorpen en wijnkelders zijn er in oktober wijn- en oogstfeesten. En dat de wijn zo belangrijk is, zie je ook terug in de taal. Er zijn tientallen Italiaanse spreekwoorden gezegden en uitdrukkingen die met wijn te maken hebben.
Spreekwoorden en gezegden hebben bijna altijd direct te maken met cultuur en leefwijze (ga maar eens na hoeveel wij er hebben die met de scheepvaart te maken hebben!). En dat maakt ze soms lastig te vertalen, omdat culturen van elkaar verschillen. Heel soms bestaan er in twee talen dezelfde spreekwoorden, gewoon met dezelfde woorden en dezelfde betekenis. Maar meestal niet. Als je geluk hebt, is dan het onderliggende concept wel bekend in beide taalgebieden en bestaat een alternatief dat – met andere woorden – toch hetzelfde betekent.
Il buon vino non ha bisogno di frasche bijvoorbeeld: ‘Goede wijn behoeft geen krans’. Dit spreekwoord duidt op de verplichting aan herbergiers om een krans (in Italië een takje met blaadjes, la frasca) bij hun deur te hangen, als bewijs dat ze een vergunning – tegelijkertijd een soort keurmerk – hadden om wijn te schenken. Toen de verplichting om de krans of de frasca buiten te hangen verviel, bleven sommige herbergiers hem toch ophangen, om te laten zien dat bij hen de wijn goed was. Maar waar de wijn écht goed was, kwamen de gasten ook wel zonder de krans of de frasca.
Ook leuk om te zien is dat wij sommige dingen juist precies in een ander daglicht stellen als de Italianen:
La buona cantina fa il buon vino betekent letterlijk ‘Uit een goede wijnkelder komt goede wijn’. Gaan Nederlanders misschien eerder van het slechte van de mens uit, dat wij zeggen ’Kwaad voedsel, kwaad broedsel’?
We hadden geluk: dat was makkelijk, bovenstaande Italiaanse spreekwoorden vertalen. Maar wat te doen met Quando il vino s’è fatto aceto, non serve cambiare il rubinetto (Is de wijn azijn, dan heeft het geen zin het kraantje te vervangen). Wordt dat ‘Het is trekken aan een dood paard’, of ‘Het is water naar de zee dragen’? Dat voelt allebei toch net iets anders. Om niet te spreken van Il vino fa ballare i vecchi (Wijn laat de oudjes dansen). Ik zie een schilderij van Breughel voor me, maar een vertaling of Nederlands equivalent komt nog niet opdoemen.
Nu ja, je kunt niet altijd alles hebben. Non si può avere la botte piena e la moglie ubriaca, Je kunt geen vol wijnvat hebben én een dronken vrouw …
Geïnteresseerd in nog meer Italiaanse spreekwoorden over wijn? Kijk eens hier.
Wil je meer weten over vertalen of wil je iets laten vertalen? Neem contact met me op.
Misschien lees je ook graag deze blogs:
Vertaal jij dit even voor me …?, Redactie of proofreading (1), Namen vertalen, Diploma vertalen